Motywacja wewnętrzna vs zewnętrzna. Kilka koncepcji psychologicznych, które pomogą Ci zmotywować pracowników

1 rok temu

Funkcjonalne przekonania — podstawa dobrego samopoczucia

Jakiś czas temu na profilu Mateusza Jarusa pojawił się post o pewnym przełomowym eksperymencie. Chodzi o badanie psycholożki Alii Crum i jej mentorki Ellen Langer. Autorki sprawdzały w nim, czy uświadomienie sprzątaczkom, iż ich praca jest korzystną dla zdrowia aktywnością fizyczną, wpłynie na ich stan fizyczny lub psychiczny. Wyniki okazały się zaskakujące choćby dla naukowczyń.

Poprawiło się nie tylko samopoczucie sprzątaczek. Zmiana postrzegania swojej pracy wpłynęła również na ich ciało. Zmniejszyło się ich ciśnienie krwi, BMI oraz procent tkanki tłuszczowej.

Co adekwatnie się wydarzyło? Autorki uzasadniają ten wynik zmianą w nastawieniu uczestniczek. Świadomość, iż dzięki pracy można zachować zdrowie, stała się nie tylko motywacją do bardziej efektywnej pracy, ale również zwiększyła energię i entuzjazm, z jakimi pracowały.

To jedna z tych prawd, które wydają się oczywiste, dopóki nie zaczniemy się nad nimi głębiej zastanawiać: Nasza perspektywa ma wpływ zarówno na postrzeganie przez nas świata, jak i bezpośrednio na nas samych.

Mnie od razu nasunęła się tu również teoria ABC stworzona Alberta Ellisa, jednego z ojców terapii poznawczo — behawioralnej. Teoria ta opiera się na koncepcji przekonań (B — beliefs), pojawiających się w odpowiedzi na wydarzenia (A — activating event). Przekonania te odpowiedzialne są za interpretację zdarzeń i, w konsekwencji, za naszą reakcję (C — consequences) — w postaci emocji, odczuć ciała czy zachowań. Mówiąc prościej — tylko od nas zależy, czy dane wydarzenie wywoła w nas przyjemne, neutralne czy negatywne odczucia.

Źródło: https://dzieciecapsychologia.pl/psychoterapeutyczne-abc-mysli-emocje-zachowanie-jak-to-wszystko-wspoldziala/

Jednym z kluczowych elementów terapii poznawczo-behawioralnej jest przeformułowanie poznawcze. Jest to zamiana starych, problematycznych przekonań na nowe, które poprawiają komfort życia osoby.

Trudniejsze, głębiej zakorzenione przekonania często wymagają więcej pracy. W przypadku sprzątaczek były to jednak myśli dość powierzchowne. Badacze posłużyli się swoim autorytetem i naukowymi dowodami, by wpłynąć na ich zmianę u uczestniczek.

Osoby, które są świadome tego, jak silny wpływ mają na nich przekonania, wiedzą, iż odpowiedzialność za własne samopoczucie leży po ich stronie. Mogą one również pomóc zrozumieć to innym. Są w stanie lepiej rozwiązywać konflikty czy identyfikować indywidualne potrzeby. W końcu za każdym zachowaniem i emocją kryje się jakieś przekonania.

Nie znaczy to oczywiście, iż każda praca może przynieść satysfakcję każdej osobie. Wszyscy mamy własne potrzeby, które chcemy realizować w dobrze wybranej posadzie. Zawsze jednak jest szansa, iż nie dostrzegamy pewnych korzyści lub celu, dla którego robimy to, co robimy.

Jeśli więc chcemy zbudować dobrze zmotywowany zespół, warto zastanowić się, jakie korzyści przynosi ta praca jej uczestnikom lub innym osobom? A może negatywy tej pracy wcale nie są takie straszne w szerszej perspektywie?

Warto rozmawiać z naszymi pracownikami. Może okazać się, iż otwarta komunikacja pomoże nam lepiej zrozumieć i odpowiedzieć na ich przekonania i motywacje.

Flow — Poczucie swobodnego przepływu

Csikszentmihalyi — to słowo jeszcze nie pojawiło się w naszych artykułach. Czy to sposób na określenie jakiegoś dziwnego stanu emocjonalnego w orientalnym języku? A może druga najdłuższa nazwa miejscowości w Walii, zaraz po Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch?

Nie, to akurat nazwisko. Nazwisko bardzo znane w psychologii, gdyż:

Jego autor stworzył jedną z najbardziej znanych koncepcji psychologicznych oraz
Nikt nie umie go wymówić.

Wracając do rzeczy — autor ten stworzył koncepcję „flow”, czyli stanu, w którym człowiek jest całkowicie zaangażowany w działanie i czuje się przy tym świetnie. W takim stanie czas zdaje się płynąć szybciej, a osoba jest bardziej produktywna i zadowolona.

Na pewno zdarzyło Ci się kiedyś doświadczyć flow. Pojawia się ono zwykle, gdy masz jasno określony cel, który chcesz osiągnąć. Ja często doświadczam go w podróży — gdy planuję, szukam miejsc, które mogą mnie zachwycić i organizuję wszystko krok po kroku. Odczuwam je również podczas grania w niektóre gry komputerowe lub gdy próbuję programować, choć programistą nie jestem. Mimo to, jedno z największych odczuć flow, jakie miałem pojawiło się, gdy programowałem prostą grę — snake’a :) Z tego powodu postanowiłem w dalszej części artykułu podać przykłady z tej właśnie dziedziny.

Nie każda czynność, która przynosi flow jednej osobie, będzie działała tak samo dla innej osoby. Dlatego tak ważne jest, by w naszej pracy pojawiały się zadania dające poczucie flow. Jest ono bowiem bezpośrednio związane z poczuciem satysfakcji z działania.

Jest kilka kluczowych aspektów pracy, które składają się na poczucie flow:

Wyzwanie dostosowane do umiejętności — osoba musi czuć, iż postawione przez nią zadanie jest osiągalne, ale nie banalne. Musi czuć, iż podejmuje wyzwanie, do którego posiada umiejętności i zasoby (programy, instrukcje, sprzęt). Taki poziom trudności sprawia, iż osoba ma poczucie rozwoju.

Nie miałem wcześniej styczności z programowaniem. Nie znam podstawowych pojęć, a ktoś chciałby, żebym stworzył mu od razu grę. Najpewniej będę odczuwał taki poziom frustracji, iż albo rzucę to w kąt, albo zrobię to w strasznych bólach.

Z drugiej strony — jak interesujące może być stworzenie snake’a dla kogoś, kto brał udział w tworzeniu Wiedźmina 3?

Jasne cele — Osoba musi wiedzieć, co jest celem zadania. Zarówno w mniejszej skali, jak i większej. Dzięki temu czuje, iż jej praca jest niezbędna, by wspólnie realizować zarówno produkt, jak i większą misję firmy.

Próbuję rozwiązać problem w jednej linijce. Jest to dla mnie wyzwanie intelektualne i muszę zrozumieć do tego pewien większy fragment kodu. Wszystko to byłyby jednak tylko operacje na literkach, gdyby nie świadomość, iż gdy to zrobię, to mój wąż przestanie w końcu przechodzić przez ściany.

Natychmiastowe informacje zwrotne — Osoba musi na bieżąco wiedzieć, czy praca, którą wykonuje, jest skuteczna. Każda pozytywna informacja zwrotna podbudowuje poziom satysfakcji. Każda negatywna sprawia natomiast, iż możemy skorygować błąd bez dużych strat i mieć poczucie rozwoju.

Podciągam rękawy i siadam do klawiatury. Piszę cały kod naraz. Nie sprawdzam po kolei czy wąż się pojawia, czy porusza się dobrze, czy zbiera punkty. Cała operacja jest dla mnie męcząca, bo proces jest długi, a ja ciągle zastanawiam się, czy podejmuje dobrą decyzję. Finalnie odpalam program, który zamiast węża pokazuje piksele rozrzucone po ekranie. Natychmiastowo tracę ochotę, żeby cokolwiek poprawiać.

Poczucie autonomii — Chociaż w firmie nie zawsze jest to możliwe, to samodzielność ma istotny wpływ na poczucie flow. Osoba, która ma możliwości sprawdzać nowe sposoby rozwiązania problemu i czuje, iż ma realny wpływ na cały proces, będzie bardziej zaangażowana i zadowolona z wykonania powierzonego zadania.

Chcę dodać do mojej gry nowy element — od dzisiaj po zdobyciu punktu mój wąż będzie się teleportować. Jedyny problem jest taki, iż co chwila przychodzi mój kolega programista i mówi mi, iż to powinienem zrobić inaczej, tamto jest mało efektywne, a to jest niezgodne z zasadami. W końcu okazuje się, iż to on zrobił grę, a ja ją tylko pisałem. Usuwam plik z grą, a kolegę usuwam ze znajomych.

Opisane wyżej elementy są najważniejsze do zaistnienia flow. Warto również zadbać o możliwość skupienia na zadaniu (brak hałasu, posiadanie wszystkich potrzebnych narzędzi) czy rozwijanie umiejętności, np. poprzez szkolenia (zwiększenie zakresu zadań, które są w zasięgu).

Wizja pracy, która przepełnia pracownika odczuciem flow, jest bowiem kluczem do pojawienia się u niego satysfakcji, a w konsekwencji motywacji do jej kontynuowania. I jest na to wiele badań. Jednym z nich jest praca Flow experience and job characteristics: analyzing the role of flow in job satisfaction, w której to zbadano 105 pracowników, od 21 do 64 lat.

Sprawdzono, jak postrzegają oni swoją pracę w kontekście:

Sensu i wartości dla pracownika (meaningfulness),
Sprawczości i odpowiedzialności, jaką czuje (responsibility) oraz
Świadomości rezultatów pracy (knowledge of results).

Zbadano także, czy flow faktycznie wpływa na satysfakcję pracowników.

Zapewne na tym etapie domyślasz się już wyników.

Wszystkie powyższe elementy wpływają na odczuwanie flow przez pracowników. To z kolei bezpośrednio przekłada się na ich satysfakcję.

Motywacja zewnętrzna czy wewnętrzna?

W tym samym artykule pojawia się również nawiązanie do jednej z najbardziej znanych, cytowanej tysiące razy (sic!) teorii z zakresu psychologii pracy i motywacji: Teorii autodeterminacji (Self-determination theory).

Ale chwila, czym ona adekwatnie jest? I czym różni się od motywacji zewnętrznej?

Wewnętrzna motywacja pochodzi z własnych wartości, zainteresowań i ciekawości. Pozwala ona na rozwój kompetencji oraz autonomii. Jest związana z wyższym poziomem zaangażowania, kreatywności i satysfakcji.

Motywacja zewnętrzna jest natomiast napędzana przez nagrody i kary, które pochodzą spoza jednostki. Często pojawia się w wyniku oczekiwań innych ludzi, presji czy postrzegania przez jednostkę pewnych działań za ważne. Jest również związana z potrzebą przynależności i akceptacji.

Oba typy motywacji są bardzo ważne i kluczem jest odpowiedni ich balans.

Łatwo wyobrazić sobie np. nauczyciela, który posiada ogromną wewnętrzną motywację do swojej pracy. Jednak niska pensja, trudne warunki czy brak jakichkolwiek benefitów mogą sprawić, iż jego zapał w końcu wygaśnie i postanowi zmienić posadę.

Z drugiej strony, pomyśl o dyrektorce produkcji, która ma świetne zarobki i bardzo dobre warunki, ale czuje, iż praca w żaden sposób jej nie rozwija. Taka osoba nie będzie zaangażowana i również prędzej czy później może poszukać pracy, w której będzie czuła się spełniona.

Zbytnie skupienie na motywacji zewnętrznej może prowadzić do dewaluacji własnej pracy i zmniejszenia zaangażowania. Osoby, które czują, iż wykonują działanie dla zewnętrznej nagrody, przestają uważać je za wartościowe. Z kolei nadmierna motywacja wewnętrzna może prowadzić do wypalenia zawodowego czy wrażliwości na krytykę.

Mimo tego, jej autorzy, Edward Deci i Richard Ryan, wyrażają się wprost: Dla długotrwałego zaangażowania i dobrostanu psychicznego ważna jest wewnętrzna motywacja.

A to dlatego, iż to właśnie wewnętrzna motywacja związana jest z samorealizacją. Twórca Piramidy Maslowa określił samorealizację mianem jedynej potrzeby, której spełnianie zwiększa tę potrzebę. Tylko poczucie ciągłego rozwoju sprawia, iż możemy kontynuować pracę i nie stracić do niej motywacji.