5 godzin temu
Zwolnienie lekarskie to nie przywilej bez granic, ale formalny dokument służący rekonwalescencji lub sprawowaniu opieki. Tymczasem nie brakuje przypadków, w których pracownicy traktują je jako okazję do dodatkowego urlopu lub pracy "na boku". W odpowiedzi na ten trend Zakład Ubezpieczeń Społecznych od jakiegoś czasu zaostrza działania kontrolne. Kontrolerzy pukają bez zapowiedzi i niemal w każdym momencie trwania zwolnienia. Skutki naruszeń bywają poważne i to nie tylko finansowe.Reklama
Kontrole ZUS na L4 coraz skuteczniejsze. Miliony do odzyskania
Rosnąca liczba nadużyć nie pozostaje bez reakcji. W pierwszej połowie 2024 roku ZUS przeprowadził ponad 260 tysięcy kontroli schematy wykorzystywania zwolnień lekarskich. Najczęściej stwierdzane przewinienia to m.in. podejmowanie pracy zarobkowej, remonty domowe, a choćby wyjazdy turystyczne. Jeszcze bardziej wymowna jest kwota świadczeń, których ZUS zażądał do zwrotu w skali roku. Taka suma jasno pokazuje skalę nieprawidłowości i potwierdza, iż ryzyko kontroli w czasie L4 jest dziś realniejsze niż kiedykolwiek.
Jak wskazywał Dziennik Gazeta Prawda, w całym 2024 r. ZUS zdecydował się na wstrzymanie wypłaty pieniędzy na łączną kwotę ok. 52,95 mln zł po zakwestionowaniu około 36,6 tys. zasiłków.. Oznacza to, iż w ciągu czterech lat kwota ta wzrosła dwukrotnie. Warto przypomnieć, iż w 2025 r. może być ona jeszcze wyższa, gdyż ZUS od stycznia 2025 r. zyskał dodatkowe uprawnienia dotyczące przeprowadzania kontroli L4. Chodzi o umożliwienie kontrolerom ZUS pukania do drzwi chorego pracownika bez wcześniejszej zapowiedzi.
Typ zwolnienia ma znaczenie - "1" i "2" to nie to samo
Dla pracowników najważniejsze są szczegóły, gdyż nie każde zwolnienie lekarskie oznacza to samo, a kontrolerzy będą to sprawdzać w pierwszej kolejności. Lekarz, wystawiając dokument, zaznacza kod:
1 - chory musi leżeć, 2 - chory może chodzić.
Zgodnie z przepisami, osoba objęta zwolnieniem z kodem "1" powinna ograniczyć się do przebywania w domu i realizować jedynie niezbędne czynności związane z leczeniem - np. wizytę u lekarza czy w aptece. Z kolei kod "2" dopuszcza umiarkowaną aktywność, jak wyjście na spacer, ale przez cały czas wyklucza podejmowanie pracy i czynności mogące pogorszyć stan zdrowia.
To właśnie adnotacja "chory może chodzić" bywa błędnie interpretowana jako przyzwolenie na pełną swobodę działania. Tymczasem, jak podkreślono w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 12 listopada 2002 r., nie oznacza to zgody na wykonywanie uciążliwych czynności czy aktywności sprzecznych z celem zwolnienia.
Praca zarobkowa na L4? Pewna utrata świadczenia
W myśl art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej, wystarczy spełnienie jednej z dwóch przesłanek, by stracić prawo do zasiłku chorobowego:
wykonywanie pracy zarobkowej w okresie niezdolności do pracy, wykorzystywanie zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem.
Praca zarobkowa rozumiana jest szeroko: obejmuje nie tylko standardowe zatrudnienie, ale również działania na podstawie umów cywilnoprawnych (zlecenie, o dzieło), prowadzenie działalności gospodarczej, a także pomoc w gospodarstwie rolnym. W orzecznictwie wskazano również, iż choćby jednorazowe wykonanie czynności zawodowej może zostać zakwalifikowane jako naruszenie.
Wyjątki? Tak, ale wąskie. Działania społeczne lub środowiskowe, choćby jeżeli wiążą się z rekompensatą finansową, mogą zostać uznane za dopuszczalne, o ile nie kolidują z procesem leczenia. Przykładem jest udział w radzie nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej - o ile nie wpływa na stan zdrowia.
Nie tylko praca. Co jeszcze jest zabronione na L4?
Zgodnie z aktualnymi przepisami oraz orzecznictwem, niedozwolone są wszelkie aktywności, które:
mogą opóźnić powrót do zdrowia, są niezgodne z zaleceniami lekarza, nie służą celowi rekonwalescencji.
Przykłady? Prace remontowe, udział w targach branżowych, rekreacyjne wyjazdy zagraniczne (jeśli nie mają charakteru leczniczego), imprezy sportowe czy aktywne uprawianie sportu. W przypadku zwolnień związanych z opieką nad chorym dzieckiem lub członkiem rodziny kontrolerzy ZUS sprawdzają również, czy nie istnieją inne osoby w gospodarstwie domowym, które mogłyby tę opiekę sprawować.
Kontrola na L4 może przyjść bez zapowiedzi
Jednym z elementów skuteczności ZUS jest fakt, iż kontrole realizowane są bez wcześniejszego uprzedzenia. W praktyce może to być dowolny dzień trwania zwolnienia, zarówno z inicjatywy samego ZUS, jak i pracodawcy - o ile zatrudnia on ponad 20 osób.
Do częstych przyczyn kontroli należą:
krótkie, powtarzające się zwolnienia, zwolnienia od wielu lekarzy, naprzemienne korzystanie z różnych świadczeń (chorobowego i opiekuńczego), wcześniejsze naruszenia lub cofnięcie świadczenia.
Co wolno robić na L4? Codzienność z umiarem
Zwolnienie lekarskie nie oznacza całkowitej izolacji od życia. Przepisy tego w żadnym stopniu nie zabraniają. Pracownik może bowiem wykonywać czynności niezbędne do życia codziennego, takie jak:
zakupy (jeśli nie ma pomocy), realizacja recept, konsultacje lekarskie i badania, spacery (jeśli nie ma przeciwwskazań).
W przypadku osób uczących się, uczestnictwo w zajęciach nie narusza obowiązków pracowniczych, o ile jest zgodne z zaleceniami lekarza - co potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 4 marca 1999 r. (sygn. akt I PKN 613/98).
Jeśli jednak kontrola wykaże nieprawidłowości, ZUS sporządza protokół, który jest podstawą do odmowy wypłaty świadczenia. Co więcej, pracodawca może potraktować nadużycie L4 jako ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych i - na mocy art. 52 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy - rozwiązać umowę o pracę w trybie dyscyplinarnym. W skrajnych przypadkach pracownik może zostać zobowiązany do zwrotu całego zasiłku chorobowego - niezależnie od tego, jak długo trwało zwolnienie.
Rekonwalescencja to nie urlop
Zwolnienie lekarskie to narzędzie stworzone z myślą o zdrowiu pracownika, a nie o wygodzie czy obejściu obowiązków służbowych. W dobie coraz częstszych i skuteczniejszych kontroli, traktowanie L4 jak czasu wolnego od pracy może być kosztowne.
Zamiast ryzykować, warto przestrzegać zasad. Gdy ZUS zapuka do drzwi - nie będzie czasu w tłumaczenia, a często będzie się to wiązać z dużymi problemami finansowymi i prawnymi.
Agata Jaroszewska
