W dynamicznym, wymagającym elastyczności do zmian organizacyjnych i odporności na stres środowisku zawodowym zdrowie psychiczne, mające bezpośredni wpływ na funkcjonowanie poznawcze i fizyczne pracowników, nabiera coraz większego znaczenia.
Anna Mytkowska, dziekan Uczelni Łazarskiego
Firmy, które stają przed złożonymi, związanymi z presją emocjonalną i społeczną wyzwaniami, powinny zatem priorytetowo traktować funkcjonowanie psychiczny swoich zespołów. Znaczna część pracowników oczekuje, iż pracodawca będzie wykazywał adekwatne zainteresowanie dobrostanem psychicznym zespołu. Utrzymywanie dobrostanu psychicznego pracowników przyczynia się do poprawy atmosfery w zespole, zwiększenia motywacji i kreatywności. Opieka psychologiczna i w razie potrzeby psychiatryczna nie tylko pomagają rozwiązywać bieżące problemy, ale także zapobiegają długotrwałym skutkom stresu i przeciwdziałają wypaleniu zawodowemu, z którym związane są często poważne choroby psychiczne, takie jak depresja czy zaburzenia lękowe. Coraz większa grupa pracodawców dostrzega znaczenie tzw. wellbeing, czyli dbania o dobrostan osób zatrudnionych, traktując go jako strategiczny element budowania konkurencyjności firmy w dynamicznym środowisku rynkowym.
Z kolei obecność nieleczonych problemów w obszarze zdrowia psychicznego może prowadzić do obniżenia efektywności pracy, zwiększenia absencji oraz rotacji pracowników w zespole, generując koszty dla samych pracodawców.
Zespół wypalenia zawodowego
Raporty z badania funkcjonowania w obszarze zdrowia psychicznego z roku 2025 r. wskazują, iż aż 41 proc. pracowników odczuwa emocjonalne przeciążenie, a 28 proc. pracowników w Polsce doświadcza objawów wypalenia zawodowego. Koszty bezpośrednie pogorszenia stanu psychicznego pracowników to okresy absencji spowodowane problemami, które generują wyższe koszty wynagrodzeń oraz obciążenia systemu ubezpieczeń społecznych. Liczba dni absencji chorobowej z powodu epizodu depresyjnego w Polsce wzrosła z 3,9 mln w 2019 r. do 5,8 mln w 2024 r. Równie ważne, choć trudniejsze do jednoznacznego oszacowania, są koszty pośrednie, głównie związane ze zjawiskiem tzw. prezenteizmu, czyli nieefektywnej obecności w pracy, definiowanej najczęściej jako wykonywanie obowiązków zawodowych w trakcie choroby, co przekłada się na mniejszą efektywność i wyższą liczbę błędów, ponieważ problemy psychiczne pracowników wpływają negatywnie na zdolność koncentracji uwagi, podejmowania decyzji oraz realizacji zadań na czas.
Jaki mechanizm odpowiada za to, iż niektórzy pracownicy w wyniku subiektywnej percepcji obowiązków zawodowych jako nadmiernie obciążających (stresu zawodowego) z czasem zaczynają chorować na poważne zaburzenia? Długotrwały stres zawodowy to pierwszy krok w procesie pogarszania stanu psychicznego, który może prowadzić do zespołu wypalenia zawodowego: wyczerpania fizycznego i psychicznego, obniżenia poziomu satysfakcji z funkcjonowania interpersonalnego i zawodowego, przyczyniającego się do rozwoju problemów zdrowotnych, takich jak epizody depresyjne i zróżnicowane zaburzenia lękowe. Poza wyczerpaniem emocjonalnym (emocjonalną pustką i zmęczeniem, które są efektem subiektywnego poczucia przeciążenia) w zespole wypalenia zawodowego dominuje niechęć do pracy, a choćby unikanie jej, a także depersonalizacjapolegająca na przedmiotowym traktowaniu klientów i współpracowników, z którymi pracownik wchodzi w interakcje zawodowe w wyniku obniżonej wrażliwości; widoczna jako negatywna postawa wobec innych oparta na irytacji, agresji. Ostatnia składowa zespołu wypalenia zawodowego to obniżenie poczucia osiągnięć osobistych – rozczarowanie pracą, zwątpienie we własne umiejętności, przeświadczenie o braku kompetencji, poczucie marnowania czasu i wysiłku na swoim stanowisku pracy, utrata umiejętności rozwiązywania problemów i trudność z przystosowaniem się do warunków zawodowych. Zespół wypalenia zawodowego charakteryzuje różnorodność występowania objawów, często w różnych konfiguracjach i z niejednorodnym nasileniem, co sprawia ogromne trudności w diagnostyce; rozwija się stopniowo, aż do fazy chronicznej, w której obecne są wszystkie objawy wyczerpania emocjonalnego, poznawczego, fizycznego, co wiąże się z poważnymi problemami zdrowotnymi, takimi jak choroby serca, zaburzenia snu czy epizody depresyjne, wymagające włączenia pomocy psychologicznej i psychiatrycznej.
Zapobiegać eskalacji problemów
Wsparcie psychologiczne w tej sytuacji jest narzędziem — przede wszystkim przeciwdziała nasileniu trudności. Dodatkowo, dzięki wczesnemu wykrywaniu problemów oraz wprowadzeniu interwencji, można zapobiegać eskalacji stresu, wypalenia zawodowego do fazy chronicznej i innym negatywnym skutkom zdrowotnym.
Pracodawcy mogą wspierać pracowników w zakresie funkcjonowania psychicznego poprzez:
- Tworzenie wspierającego środowiska pracy, opartego na szacunku, zaufaniu oraz otwartej komunikacji, co może zapobiegać powstawaniu sytuacji stresowych oraz konfliktów między pracownikami, sprzyja budowaniu atmosfery współpracy, wsparcia w rozwoju zawodowym. Kultura organizacyjna ma istotny wpływ na zdrowie psychiczne, szczegółowo przez: promowanie zdrowej równowagi między pracą a życiem prywatnym, tworzenie zasad wspierających otwartą komunikację i wsparcie emocjonalne w zespole, wsparcie ze strony przełożonych, wprowadzanie, jeżeli to możliwe, elastycznych form pracy (np. praca zdalna, elastyczne godziny pracy).
- Szerokie programy wsparcia psychologicznego (Employee Assistance Programs – EAP):
– Organizacja dni zdrowia psychicznego: wspieranie zdrowego stylu życia, organizowanie zajęć sportowych, zachęcanie do regularnej aktywności fizycznej i innych aktywnościach promujących zdrowie, jak joga, medytacja oraz promowanie zdrowej diety i snu.
– Dostęp do konsultacji psychologicznych i terapii z wykorzystaniem zasady poufności, która zmniejszy lęk przed stygmatyzacją w miejscu pracy. Zapewnianie możliwości szybkiego kontaktu ze specjalistą, dająca szansę na uzyskanie pomocy w sytuacji kryzysowej, w radzeniu sobie z trudnościami emocjonalnymi, a także umożliwia wsparcie w rozwiązywaniu istotnych z punktu widzenia funkcjonowania zespołu konfliktów interpersonalnych. Znaczenie ma wykorzystanie systemów teleinformatycznych (np. platforma umożliwiająca konsultacje ze specjalistami za pośrednictwem wideokonsultacji, konsultacji telefonicznej, a także czatu) w sytuacji konieczności jednorazowego wsparcia kryzysowego. W realizacji planowych oddziaływań – poradnictwa lub terapii krótkoterminowej lub (w razie potrzeby): psychoterapii preferowany jest kontakt bezpośredni.
– Dostęp do specjalistycznej diagnostyki i leczenia zaburzeń psychicznych przez specjalistę psychiatrii, gdy trudności osiągają wartość diagnostyczną.
– Dostęp do grupy wsparcia.
– Dostęp do rzetelnych webinarów i szkoleń stacjonarnych, dotyczących wzmacniania zasobów indywidualnych, w tym: edukacja na temat radzenia sobie ze stresem, technik relaksacyjnych oraz umiejętności komunikacyjnych.
– Szkolenia dla kadry zarządzającej – rozwijanie kompetencji menedżerów w zakresie budowania kultury otwartości i wsparcia, rozpoznawania oraz zarządzania problemami psychicznymi.
Inwestycje w programy wsparcia oraz technologie monitorujące mogą być postrzegane jako dodatkowy koszt, mimo to – w dłuższej perspektywie przynoszą oszczędności i lepsze wyniki pracy zespołu. Organizacje oferujące kompleksowe programy wsparcia postrzegane są jako bardziej odpowiedzialne i atrakcyjne dla potencjalnych kandydatów, a wizerunek firmy związany jest także z lepszą atmosferą pracy i mniejszą rotacją personelu. Dbałość o zdrowie psychiczne to zatem strategiczny element budowania konkurencyjności firmy w dynamicznym środowisku rynkowym.
