Poczucie sprawczości to fundament, który daje nam poczucie kontroli nad własnym życiem. To ta wewnętrzna siła, która pozwala podejmować decyzje, dążyć do celów i, co najważniejsze, wierzyć, iż możemy zmienić naszą rzeczywistość. Kiedy tego poczucia brakuje, czujemy się jak marionetki w rękach losu, nie mając wpływu na to, co się dzieje wokół nas. Kiedy to poczucie sprawczości zanika, pojawia się poczucie bezradności, a życie – zarówno w sferze zawodowej, jak i prywatnej – staje się pasywną obserwacją.
Co to jest poczucie sprawczości
Poczucie sprawczości, czyli przekonanie, iż mamy kontrolę nad wydarzeniami w naszym życiu, jest najważniejsze do zachowania zdrowia psychicznego i motywacji. Osoby z silnym poczuciem sprawczości potrafią wyznaczać cele, podejmować działania i wierzyć, iż mogą wpływać na swoje życie. Działa to jak pozytywna pętla sprzężenia zwrotnego – im więcej mamy poczucia sprawczości, tym bardziej angażujemy się w nasze działania, co prowadzi do większych osiągnięć.
Kiedy poczucie sprawczości zanika
Dla niektórych poczucie sprawczości jest czymś naturalnym. Innym może go brakować, co niejednokrotnie prowadzi do poważnych konsekwencji. Na początek warto zrozumieć, dlaczego w ogóle możemy utracić poczucie sprawczości.
Przeciążenie obowiązkami
Ludzie, którzy nie mają czasu w refleksję nad swoimi działaniami, a ich życie jest zdominowane przez rutynowe obowiązki, mogą poczuć, iż tracą kontrolę nad tym, co się dzieje. Zajmowanie się wyłącznie codziennymi zadaniami, bez chwili na zaplanowanie przyszłości, prowadzi do wrażenia, iż nie mamy wpływu na swoje życie. To może dotyczyć zarówno pracowników w korporacjach, jak i osób pracujących w domach, które codziennie borykają się z obowiązkami, nie mając przestrzeni na realizowanie swoich ambicji.
Niskie poczucie własnej wartości
Osoby, które mają niską samoocenę, mogą uważać, iż nie zasługują na lepsze życie lub nie mają wystarczających umiejętności, aby zmienić swoje otoczenie. Dla takich osób każda porażka – choćby najmniejsza – może potęgować poczucie bezsilności. W efekcie nie podejmują działań w kierunku poprawy swojej sytuacji, bo przekonanie o własnej niekompetencji staje się wewnętrzną barierą.
Zależność od zewnętrznych czynników
Często w poczucie braku sprawczości wpadają osoby, które są nadmiernie zależne od opinii innych, od sytuacji ekonomicznych lub od tego, co "dyktuje" otoczenie. Osoby te nie czują, iż mają kontrolę nad swoim życiem, bo zewnętrzne czynniki decydują za nie. Mogą to być osoby, które utknęły w pracy, w której czują się bezsilne, albo które wciąż żyją w przekonaniu, iż ich sukcesy i porażki zależą tylko od tego, co mówią inni.
Weźmy przykład osoby, która przez lata pracowała w tym samym zawodzie, ale nigdy nie miała odwagi podjąć kroków, by zmienić coś w swojej karierze. Może to być pracownik biurowy, który czuje, iż jego życie zawodowe już się zakończyło, a wszystkie szanse na awans zostały utracone. Choć ma wykształcenie, doświadczenie i kompetencje, nie podejmuje żadnych działań, bo uważa, iż nic nie jest w stanie zmienić. Ma wrażenie, iż nie ma wpływu na swoją sytuację.
Z drugiej strony, widzimy młodsze pokolenie, które może wydawać się pełne energii i optymizmu, ale również może zmagać się z brakiem poczucia sprawczości, jeżeli nie widzi jasnej ścieżki kariery lub nie wie, jak szukać pracy, by zdobyć pierwsze doświadczenie.
Innym przykładem może być osoba, która żyje w przekonaniu, iż nie ma sensu starać się, bo na rynku pracy są tylko oferty pracy za minimalne wynagrodzenie, a awans w danej firmie to coś, co się zdarza tylko nielicznym. W takim przypadku osoba ta nie podejmuje wysiłku, by wyjść z tej strefy komfortu, bo nie wierzy, iż mogłaby cokolwiek zmienić w swojej sytuacji.
Co robić, by odzyskać poczucie sprawczości
Świadome planowanie
Kiedy czujemy, iż nie mamy kontroli nad swoim życiem, warto zacząć planować. Zacznijmy od małych celów, które prowadzą nas do większych. Ważne jest, by te cele były możliwe do osiągnięcia, bo każde ich zrealizowanie będzie budować naszą pewność siebie i przekonanie, iż mamy wpływ na to, co się dzieje. choćby coś tak prostego, jak zrealizowanie codziennych zadań, może poprawić nasze poczucie sprawczości.
Zwiększenie samoświadomości
Refleksja nad własnymi kompetencjami, sukcesami i porażkami pozwala na zauważenie swoich mocnych stron. Warto pamiętać, iż sukces nie jest tylko jednorazowym wydarzeniem, ale sumą małych osiągnięć. Ćwiczenie samooceny, zauważanie swoich małych kroków i nagradzanie się za nie to dobry sposób na wzmocnienie poczucia sprawczości.
Poszukiwanie wsparcia
Nie zawsze musimy zmieniać wszystko sami. Warto szukać mentorów, którzy pomogą nam zrozumieć, jak wykorzystać nasze możliwości i zmienić dotychczasową rutynę. Czasami kluczowym krokiem jest rozmowa z kimś, kto pomoże spojrzeć na nasze życie z innej perspektywy.
Brak poczucia sprawczości to problem, który dotyczy wielu ludzi. Często rodzi się z lęku przed zmianą, niskiej samooceny lub przekonania, iż nie mamy wpływu na otaczający nas świat. Jednak to poczucie nie jest czymś stałym. Może się zmieniać, zależnie od naszej gotowości do działania. Kluczem jest zrozumienie, iż nie jesteśmy ofiarami okoliczności, ale mamy realny wpływ na to, co dzieje się w naszym życiu. Poczucie sprawczości to coś, co można odbudować – potrzeba tylko odpowiednich narzędzi oraz podejścia.
