W obliczu rosnących wyzwań zdrowotnych, takich jak otyłość[1], „popularność” rozmaitych substancji psychoaktywnych[2] czy niska skuteczność działań profilaktycznych, coraz częściej powraca pytanie o rolę i jakość regulacji w zdrowiu publicznym.
Podczas Kongresu Zdrowie 360°, zorganizowanego przez Związek Przedsiębiorców i Pracodawców (ZPP), przedstawiciele medycyny, zdrowia publicznego, administracji oraz organizacji społecznych podkreślali znaczenie spójnych i skutecznych interwencji regulacyjnych. Wśród poruszanych tematów szczególne miejsce zajęła profilaktyka – zarówno ta rozumiana jako działanie systemowe, jak i ta adresowana do jednostki. Podkreślano potrzebę zintegrowanego podejścia do zdrowia, obejmującego nie tylko leczenie, ale przede wszystkim zapobieganie chorobom cywilizacyjnym, których skala i koszty społeczne stale rosną.
Myśląc o profilaktyce i wdrażaniu skutecznych narzędzi ograniczających ryzyka zdrowotne, mogą pojawiać się pomysły wprowadzenia różnego rodzaju nowych regulacji prawnych, w tym w szczególności obostrzeń i zakazów. Choć na pierwszy rzut oka takie rozwiązania mogą wydawać się najprostsze i najbardziej bezpośrednie, nie zawsze są możliwe do wdrożenia w świetle obowiązujących ram prawnych. Przykładowo, najnowszy wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 19 czerwca 2025 r. w sprawieC-200/24[3] jednoznacznie stwierdził, iż obowiązujący w Polsce zakaz reklamy aptek (art. 94a ust. 1 Prawa farmaceutycznego[4] jest niezgodny z prawem Unii Europejskiej – w szczególności z przepisami Dyrektywy o handlu elektronicznym oraz zasadami swobody świadczenia usług i swobody przedsiębiorczości. Omawiany wyrok skłania do refleksji, iż wprowadzanie zakazów, zwłaszcza w obszarze reklamy, nie zawsze jest możliwe, a tym bardziej proporcjonalne. Dlatego projektując nowe regulacje prawne, niezbędne jest wyważenie celów ochrony zdrowia publicznego z poszanowaniem m.in. zasady proporcjonalności – tak, aby regulacje były nie tylko skuteczne, ale też adekwatne do zamierzonego celu i nienaruszające nadmiernie innych chronionych wartości.
W tym kontekście szczególne znaczenie zyskują trwające równolegle prace legislacyjne, takie jak projekt nowelizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, który zakłada m.in. zaostrzenie przepisów dotyczących promocji napojów alkoholowych. Chociaż intencja ustawodawcy może wydawać się zrozumiała, pojawia się zasadnicze pytanie: na jakich podstawach powinny być oparte skuteczne regulacje zdrowotne? Czy proponowane środki są proporcjonalne, wykonalne i faktycznie skuteczne w poprawie zdrowia publicznego?
Niniejszy raport ma na celu odpowiedzieć na te pytania, przedstawiając najważniejsze kryteria efektywnych regulacji w zdrowiu publicznym oraz ilustrując je konkretnymi przykładami z wybranych obszarów.
